Liczba stron: 270
Forma wydania: papirowa
Moja ocena: 4/6
Antologia Rok 1984 została wydana dzięki staraniom Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Fantastyki z zamiarem stworzenia corocznego wydawnictwa opowiadań początkujących autorów fantastyki. O ile wiem, kolejne tomy nie ukazały się, chyba, że wydano je pod jakimś tajemniczym tytułem nienawiązującym do tego już wydanego.
Zbiór zawiera:
- Pasożyt – Eugeniusz Dębski,
- Historia – Rafał A. Ziemkiewicz
- Serial – Elżbieta Zembrzuska
- Koniec rozszczepienia – Jerzy Szurmiński
- Piękno i bestia – Andrzej Zimniak
- Strzał – Joanna Przybyła
- Kontakt bezpośredni – Jarosław Badurek
- Kuracja odwykowa – Dariusz Miazga
- Amulet – Jacek Piekara
- Biblioteka faktu: przewodnik– Janusz Romanowski
- Terminus a quo – Krzysztof Chałubek
- Likaon – Robert Azembski
- My wszyscy, razem – Robert Azembski
- Zrób im pa, pa – Robert Azembski
- Imieninowe przyjęcie – Anna Jacuzius
- Twierdza trzech studni – Jarosław J. Grzędowicz
- U źródła nocy – Sławomir Pikuła
- Prawo Sępów – Feliks W. Kres
Oprócz opowiadań książka zawiera teksty na temat rozwoju fantastyki od lat pięćdziesiątych.
- Staszów ’84 – Krytycy o fantastyce
- Plebiscyt na najlepszą polską książkę 1945-1984
- Gdzie polskich fanów trzech… – Andrzej Szatkowski
- Widok przez „Trzecią bramę” – Maciej Parowski
- Generacja Wcześniaków – Rafał A. Ziemkiewicz:
- Fantastyka ’84 – Książki przeczytane – Stefan Otceten
- Porażki i nadzieje – Andrzej Niewiadowski
- Złote Sepulki 1983-1984
Po przeczytaniu antologii opatrzonej datą nasuwa się chęć porównania jej z tym, co powstaje dziś, niemal trzydzieści lat później, a zwłaszcza, jak pisali wówczas autorzy znani dziś z top list. Najbardziej zwraca uwagę powaga i poczucie zagrożenia. Dzisiejsze teksty pisane są lżej, mniej jest beznadziei i przygnębienia. Świat w tych utworach z lat osiemdziesiątych często wali się albo już się zawalił.
Moją uwagę zwróciły dwa teksty, ale nie dlatego, że są szczególnie wyjątkowe, przeciwnie, dlatego, że są podobne pod pewnym względem. To Historia Rafała Ziemkiewicza i Twierdza trzech studni Jarosława Grzędowicza.
Historia: Dziennik Va Kiffa, który policjanci oddali tłumaczowi do przełożenia, ujawnia ostatnie chwile obrony twierdzy Gahiramez. Va Kiff w czasie ataku zostaje raniony zatrutą strzałą. W czasie, kiedy jest nieprzytomny, ma wizję, która ujawnia mu, że walczący mogą uratować swoje państwo tylko wtedy, kiedy poddadzą się atakującym. Morihamer będzie żyć tak długo, jak długo będą żyć rycerze. Va Kiff idzie za wezwaniem, otwiera bramy. Po zdobyciu twierdzy planeta zostaje opanowana przez Ziemian. A potem rycerze pomagają budować nowe państwo. Jednak nie są wolni. Ich życie po pewnym czasie przestaje być potrzebne. Ale potomkowie tworzą podziemną organizację, a jej członkowie marzą o odbudowaniu Morihameru i życiu według starych zasad.
Twierdza trzech studni: Planeta atakowana jest przez Ziemian. Zdobyli już większość terytorium, wolny pozostał tylko niegościnny skrawek terenu – Płaskowyż Imselv – z ponurą twierdzą. Wszyscy wolni rycerze zbierają się tu by walczyć. Ziemianie jednak obezwładniają ich i wbudowują im w psychikę niemożność chwycenia za broń. Powstaje nowy świat, w którym Ziemianie traktują pierwotnych mieszkańców jak obywateli drugiej kategorii, poniżają. Odnajduje się jednak mityczny niemal miecz Aerskjoll, który uwalnia mieszkańców planety spod bariery.
Motyw świata podbitego przez Ziemian, świata, który dąży do wyzwolenia, użyty jest dwukrotnie w tej samej antologii. Wygląda to tak, jakby autorzy stanęli w szranki. Ale może jest to przypadek.